Op 14 maart 2019 verzamelen 12 deelnemers van Waternet zich op het terras van Mediametic in Amsterdam voor de kick off van Verbindend Veranderen in Complexe Context. Bij de intake is uitgelegd dat ‘VVCC’ geen training of cursus is, een traject is waarin we met en van elkaar leren hoe je complexe veranderopgaven verder brengt. ‘Onderzoekend veranderen en veranderend onderzoeken’ noemen we dat. Veel opgaven van Waternet zijn groot en maatschappelijk van aard. Het gaat over bodemdaling, over biodiversiteit, om klimaat-adaptatie, over duurzaam inkopen, over resultaatsturing en zo meer. Op dit moment zijn we halverwege het traject en ga ik in gesprek met Dolf Kloosterziel, verantwoordelijk voor Public Affairs bij Waternet en deelnemer aan VVCC.
“Het doel van VVCC is voor mij de zoektocht” begint Kloosterziel. “De reis is voor mij het doel. Waarbij een reis natuurlijk altijd ergens naar toe gaat – dat is de opgave waarvoor je staat. Bij VVCC leer je vanuit verschillende brillen kijken om effectief te zijn. Er worden tools en theorieën aangedragen, maar minstens zo belangrijk is de uitwisseling met je collega’s. Dat ervaar ik als heel verrijkend. Waternet heeft van oudsher een sterk taakgerichte cultuur. Maar in deze tijd worden we geconfronteerd met ondoorzichtige en onzekere vraagstukken. We moeten samenwerken in netwerken met ander overheden, bedrijven, met burgers. Met een veelheid van belanghebbenden. Vanuit onze cultuur zijn we geneigd overwegend instrumenteel te denken en praktisch te handelen. Terwijl in dit soort verbanden het relationele samenspel minstens zo belangrijk is. Als maatschappij samenwerken aan de nieuwe opgaven staat vaak haaks op ‘wie we zijn’ en op ‘hoe we het altijd gedaan hebben’. In onze relatie met de natuur bijvoorbeeld behandelen we de natuur vaak letterlijk als brandstof of grondstof. We moeten deze vraagstukken anders gaan bekijken. Met een ander bril – en die bril moet je samen met anderen ontwikkelen.”
“Goed samenwerken in een complexe context vergt dat je verbinding maakt. Dat je vertrouwen in elkaar ontwikkelt. Daarvoor moet je je eigen denkkader onder de loep durven nemen en met elkaar en van elkaar leren. Op zoek naar een gemeenschappelijke wereld. Dat is vaak moeilijker dan je denkt. We zien een vraagstuk vaak als iets wat ‘daar buiten’ staat, buiten jezelf. Maar je maakt met jouw manier van denken en doen ook altijd onderdeel van het vraagstuk uit. Je bent met jouw houding en overtuiging niet alleen onderdeel van de oplossing, wat we vaak van onszelf vinden of denken – maar vaak ook van het probleem. Om echte vernieuwing tot stand te brengen is dus een dieper leerproces nodig. Bij VVCC noemen we dat een 3e orde leerproces. Het gaat om het ontwikkelen van een nieuwe houding of ethiek. Leren zien hoe je je verhoudt tot een vraagstuk. En die verhouding opnieuw gaan beschouwen. In zekere zin moet je je aan je eigen haren uit het moeras zien te trekken. Zelf heb ik bijvoorbeeld veel geleerd van het open waarnemen. Daar was ik niet onbekend mee. Zeker niet. Maar de leergang heeft me bewuster gemaakt, mijn handelingrepertoire is breder geworden. Ik ben effectiever in samenwerking en het omgaan met lastige situaties. Voor mij is dat de essentie van complexe opgaven: de verbinding aangaan waardoor vertrouwen ontstaat. Ook in lastige situaties effectief samenwerken. Dat is een wederzijds proces. Uit de economie is bekend dat hoe lager het vertrouwen, hoe hoger de transactiekosten. Je moet dan alles in procedures en regels vastleggen. Dat kost tijd, energie en geld en de organisatie wordt er star en stug van. Je verliest je wendbaarheid. En wendbaarheid is nou precies wat deze tijd en complexe opgaven van organisaties vragen.”
Jullie werken allemaal aan maatschappelijke opgaven. Aan transities. Over organisatiegrenzen heen. Hoe voorkom je dat je een soort Gideonsbende wordt. Wat is het effect van VVCC op de organisatie? “De deelnemers van VVCC zijn een groep vooruitstrevende mensen. En ervaren regelmatig spanning tot de bestaande cultuur van Waternet. De kunst is die spanning productief te maken. Mensen zijn tegenwoordig best wel verandermoe. Spanning productief maken doe je door onderzoekend, waarderend en verbindend te zijn. Niet anderen diskwalificeren of buiten sluiten. Geen Gideonsbende worden, dus. Maar waarderend blijven en leren productief om te gaan met ongemak. VVCC leert ons onderstromen in de cultuur bespreekbaar te maken. Je bouwt vertrouwen op als je eerst onderzoekt wat wèl werkt, wat je wilt behouden en wat gemeenschappelijke successen uit het verleden zijn. Waar ben je goed in? Hoe kan je daar meer van doen? Het heeft mij enorm geholpen in het zoeken naar mijn rol en toegevoegde waarde in het speelveld. Door gesprekken met collega’s heb ik beter leren zien welke rollen Waternet wel en niet belegt in de veranderende maatschappij. Welke plekken ‘leeg’ blijven. Daar was misschien wel een plan voor, maar dat vertelde niet het hele verhaal. Daar heb ik een scherper beeld van gekregen en zo heb ik mijn toegevoegde waarde kunnen versterken. Als je naar nieuwe rollen zoekt, is er vaak geen kant en klaar antwoord dat ergens op de plank ligt, klaar om opgepakt te worden. Dat is de valse belofte van veel veranderprogramma’s. Die suggereren tools en panklare oplossingen. VVCC is onderzoekend veranderen en veranderend onderzoeken. En dat op een verbindende wijze.”
